Heffen twee ‘voor-u-clausules’ elkaar op, of draagt de eerst aangesproken verzekeraar de volledige schade?

In een recent arrest heeft het gerechtshof Den Haag geoordeeld dat een verzekeraar die een ‘voor-u-clausule’ hanteert de door hem vergoede schade niet kan verhalen op een andere verzekeraar, ook niet als die andere verzekeraar eveneens een ‘voor-u-clausule’ hanteert. De twee ‘voor-u-clausules’ heffen elkaar namelijk niet op, aldus het hof. Daarmee bekrachtigt het hof een vonnis van de rechtbank Rotterdam.

Samenloop van verzekeringen
Als hetzelfde belang gedekt is onder meer dan één verzekering, dan is sprake van samenloop. Dat kan bijvoorbeeld aan de orde zijn als een onderaannemer, behalve onder zijn eigen AVB, ook meeverzekerd is onder de AVB van de hoofdaannemer. Of als een opstaleigenaar, behalve onder zijn eigen brandverzekering, ook kan claimen onder Rubriek III van een CAR-verzekering.

Artikel 7:961 BW bepaalt dat de verzekerde in geval van samenloop elke verzekeraar kan aanspreken. Vervolgens hebben de verzekeraars onderling verhaal “opdat ieder zijn deel draagt, naar evenredigheid van de bedragen waarvoor een ieder afzonderlijk kan worden aangesproken”. Als er twee verzekeraars in beeld zijn met ieder een toereikende verzekerde som en een gelijk eigen risico, dan delen zij de schade fiftyfifty.

‘Na-u-clausules’
In de polis kan echter van dit wettelijk samenloopregime worden afgeweken.

Daartoe kan gebruikgemaakt worden van een zogenoemde ‘na-u-clausule’, die er op neerkomt dat bij meervoudige verzekering de andere verzekeraar voorgaat. Onderscheid wordt gemaakt tussen ‘zachte’ en ‘harde’ samenloopclausules. De ‘zachte’ bepaalt dat er geen dekking is voor zover de schade door een andere verzekering wordt gedekt. De ‘harde’ voegt daaraan toe: ‘of gedekt zou zijn als de onderhavige verzekering niet zou hebben bestaan’, de zogenoemde ‘wegdenktournure’.

Als de ene polis wel een ‘na-u-clausule’ bevat en de andere niet, dan delft de verzekeraar zonder ‘na-u-clausule’ het onderspit en draagt deze de volledige (gedekte) schade. Botst een ‘harde’ samenloopclausule met een ‘zachte’ samenloopclausule, dan wint de verzekeraar met de ‘harde’ variant. Staan twee dezelfde ‘na-u-clausules’ tegenover elkaar, dan vallen deze echter tegen elkaar weg, en herleeft dus de wettelijke samenloopregeling.

‘Voor-u-clausules’
Een ander soort samenloopclausule is de zogenoemde ‘voor-u-clausule’, ook wel primaire dekkingsclausule genoemd. In dat geval zegt de betreffende verzekeraar juist toe de schade ook in geval van meervoudige verzekering te zullen vergoeden. Bovendien doet de verzekeraar met de ‘voor-u-clausule’ bij voorbaat afstand van eventuele samenloopvorderingen op andere verzekeraars.

Discussie kan ontstaan als meerdere betrokken polissen een ‘voor-u-clausule’ bevatten: vallen deze, net als gelijkluidende ‘na-u-clausules’, tegen elkaar weg, of vist de eerst aangesproken verzekeraar achter het net, omdat hij nu eenmaal afstand heeft gedaan van eventuele samenloopvorderingen? In de literatuur worden beide opvattingen verdedigd, maar de heersende leer is dat de eerst aangesproken verzekeraar volledig draagplichtig is.

Oordeel rechtbank Rotterdam
In een vonnis van 7 september 2022 (ECLI:NL:RBROT:2022:7949) heeft de rechtbank Rotterdam zich, in een geschil tussen twee CAR-verzekeraars, over deze vraag gebogen. De rechtbank oordeelde dat de ‘voor-u-clausules’ in de twee CAR-polissen niet tegen elkaar wegvallen en dat de betalende CAR-verzekeraar de schade daarom niet kan verhalen op de andere verzekeraar. Van die samenloopvordering heeft hij immers afstand gedaan.

Oordeel gerechtshof Den Haag
De in het ongelijk gestelde CAR-verzekeraar heeft zich daarbij niet neergelegd en hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof Den Haag. In een arrest van 17 september 2024 (ECLI:NL:GHDHA:2024:1803) kreeg de appellerende CAR-verzekeraar echter opnieuw nul op het rekest. Het hof bekrachtigde het vonnis van de rechtbank en overwoog daartoe onder meer het volgende:

“9. Tussen partijen is niet in geschil dat art. 5 een zogeheten voor-u-clausule is (in de branche ook wel ’primaire dekkingsclausule’ genoemd). De stelling van NN dat aan een dergelijke clausule ondanks haar duidelijke inhoud (verlenen van primaire dekking en afstand doen van het plegen van verhaal jegens andere verzekeraars) geen derdenwerking toekomt, vindt geen steun in de juridische literatuur, zoals door de rechtbank vermeld in rov. 4.10 van het bestreden vonnis, en is ook overigens niet aannemelijk. Hetzelfde geldt voor de stelling dat, nu in de doorlopende CAR-polis een gelijkluidende voor-u-clausule is opgenomen, beide clausules tegen elkaar wegvallen en NN alsnog op grond van art. 7:961 lid 3 BW verhaal mag plegen jegens HDI. Ook dit standpunt staat haaks op de heersende opvattingen in de literatuur. Indien sprake is van meerdere primaire dekkingsclausules, vallen deze clausules niet tegen elkaar weg maar behouden zij al naar gelang de keuze van de verzekerde en met inachtneming van het indemniteitsbeginsel hun werking. […]”